Pha sữa công thức là việc làm hằng ngày của hàng triệu cha mẹ trên toàn thế giới. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy phần lớn các lỗi trong quá trình chăm sóc trẻ lại xuất phát từ khâu pha sữa - một công đoạn tưởng đơn giản nhưng lại tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe nếu thực hiện sai cách. Tổ chức y tế thế giới (WHO) và Trung tâm kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ (CDC) đã nhiều lần cảnh báo rằng sữa bột công thức không phải là sản phẩm vô trùng-nó có thể chứa một lượng nhỏ vi khuẩn tiềm ẩn như Cronobacter sakazakii, Salmonella spp., và một số vi sinh vật trong môi trường khác, vốn có thể sinh sôi khi gặp điều kiện nhiệt độ phù hợp. Khi sữa được pha không đúng quy trình, vi khuẩn sẽ nhanh chóng nhân lên và gây bệnh ở trẻ, đặc biệt là trẻ nhỏ hoặc suy giảm miễn dịch.

Sai lầm thường gặp khi pha sữa

1. Pha bằng nước nguội hoặc quá nóng

Nước nguội (dưới 40 °C) không đủ để hòa tan hoàn toàn sữa bột, gây vón cục, trẻ bú dễ đầy hơi, nôn trớ.

Nước quá nóng (> 80 °C) có thể làm mất hoạt tính các vi chất và lợi khuẩn trong sữa.

Theo nghiên cứu của Grant và cộng sự (2023) cho thấy 60% máy pha tự động cung cấp nước dưới 70°C- không đủ để tiêu diệt vi khuẩn tiềm ẩn.

2. Thêm sữa bột nhiều hơn chỉ định

Pha sữa “đặc hơn” không giúp trẻ tăng cân nhanh mà có thể gây áp lực thận, rối loạn nước – điện giải, táo bón, mất nước, quấy khóc, hoặc nặng hơn là tăng natri máu, ảnh hưởng đến hoạt động tim mạch và thần kinh.

Một sai lầm khá phổ biến của nhiều cha mẹ là cho rằng pha sữa “đặc hơn” sẽ giúp trẻ bú ít nhưng tăng cân nhanh hơn. Trên thực tế, điều này không những không mang lại lợi ích dinh dưỡng mà còn có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với sức khỏe của trẻ.

Ngoài ra, sữa quá đặc có áp lực thẩm thấu cao, còn khiến hệ tiêu hóa phải hoạt động quá mức, gây đầy hơi, khó tiêu, nôn trớ sau bú/uống và giảm khả năng hấp thu vi chất. Về lâu dài, điều này có thể dẫn đến tăng cân không lành mạnh (tăng mỡ nhưng thiếu cơ), hoặc ngược lại là suy dinh dưỡng tiềm ẩn do rối loạn chuyển hóa.

3. Dùng nước khoáng hoặc nước không đảm bảo

Một thói quen khá phổ biến của nhiều cha mẹ là sử dụng nước khoáng đóng chai để pha sữa vì tin rằng “nước khoáng sạch và an toàn hơn nước đun sôi”. Tuy nhiên, điều này thực chất tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe cho trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 12 tháng tuổi. Nước khoáng có thể chứa hàm lượng natri, canxi, magie và các khoáng chất khác ở mức cao. Với người lớn, lượng khoáng này không gây ảnh hưởng nhiều, nhưng với trẻ nhỏ, thận chưa phát triển hoàn thiện,việc xử lý lượng chất hòa tan dư thừa là một gánh nặng lớn. Hậu quả có thể dẫn đến quá tải thận, rối loạn nước – điện giải, phù, hoặc tăng natri máu. Ngoài ra, thành phần khoáng chất trong nước khoáng không đồng nhất giữa các nhãn hàng và không được kiểm soát chặt chẽ theo nhu cầu sinh lý của trẻ nhỏ. Bên cạnh đó, nếu nguồn nước không được xử lý hoặc đun sôi đúng cách, vi khuẩn gây bệnh có thể trực tiếp đi vào hệ tiêu hóa của trẻ. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy cấp, rối loạn tiêu hóa và nhiễm khuẩn đường ruột ở trẻ nhỏ tại nhiều quốc gia, bao gồm cả Việt Nam chúng ta. Chính vì vậy, Tổ chức y tế thế giới đã khuyến cáo sử dụng nước đun sôi để nguội tới khoảng 70 °C để pha sữa. Không dùng nước khoáng để pha sữa công thức.

Pha sữa cho con - một công đoạn tưởng đơn giản nhưng lại tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe nếu thực hiện sai cách

Rủi ro khi pha sai cách

Pha sữa công thức không đúng cách tưởng chỉ là một lỗi nhỏ trong chăm sóc trẻ, nhưng trên thực tế có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ. Một số rủi ro phổ biến bao gồm:

• Mất chất dinh dưỡng Ảnh hưởng tăng trưởng: Khi pha sữa bằng nước quá nóng, nhiều vitamin và vi chất trong sữa (như vitamin C, một số lợi khuẩn bổ sung) sẽ bị phá hủy. Điều này làm giảm giá trị dinh dưỡng của sữa, khiến trẻ không nhận đủ năng lượng và dưỡng chất cần thiết để phát triển, đặc biệt trong giai đoạn “vàng” 1000 ngày đầu đời.
  
  
• Vi khuẩn sẵn có trong sữa bột sinh sôi - Nhiễm khuẩn đường ruột : Sữa bột không phải là sản phẩm vô trùng. Nếu pha bằng nước không đủ nhiệt độ hoặc để sữa ngoài nhiệt độ phòng quá lâu, vi khuẩn có thể nhân lên nhanh chóng. Trẻ uống sữa này dễ bị tiêu chảy, đau bụng, mất nước.
  
  
• Pha sữa quá đặc hoặc nước có hàm lượng khoáng cao- Quá tải thận : Khi pha nhiều bột hơn chỉ dẫn, hoặc dùng nước khoáng, dung dịch sữa trở nên quá “đậm đặc”. Thận của trẻ không đủ khả năng xử lý lượng chất hòa tan quá lớn. Điều này dẫn đến tình trạng tăng natri máu, mất nước, rối loạn điện giải, phù và có thể gây tổn thương thận.
  
  
• Pha sai kéo dài- Suy dinh dưỡng hoặc rối loạn tăng trưởng : Trẻ được bú sữa pha sai tỉ lệ trong thời gian dài có thể tăng cân không lành mạnh, thiếu hụt vi chất. Hậu quả có thể không xuất hiện ngay lập tức nhưng ảnh hưởng lâu dài đến chiều cao, miễn dịch, trí tuệ và sức khỏe khi trưởng thành.

Quy trình pha sữa chuẩn

WHO khuyến cáo cha mẹ và người chăm sóc cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình pha sữa chuẩn để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn, đảm bảo dinh dưỡng và an toàn cho trẻ nhỏ. Quy trình bao gồm 6 bước quan trọng:

Bước 1: Rửa tay và vệ sinh dụng cụ

• Rửa tay kỹ bằng xà phòng và nước sạch ít nhất 20 giây.
  
  
• Rửa bình sữa, núm vú, nắp và dụng cụ pha bằng nước nóng và xà phòng, sau đó tiệt trùng bằng cách luộc hoặc dùng máy tiệt trùng.
  
  
• Lau khô hoặc để ráo trên bề mặt sạch.

Bước 2: Đun nước và làm nguội đúng nhiệt độ

• Dùng nước sạch, đun sôi kỹ.
  
  
• Để nguội đến khoảng 70 °C (khoảng 30 phút sau khi sôi). Đây là nhiệt độ đủ để tiêu diệt vi khuẩn tiềm ẩn như Cronobacter sakazakii, giúp giảm nguy cơ tiêu chảy và nhiễm khuẩn đường ruột.

Bước 3: Đong nước trước – bột sau

• Cho đúng lượng nước cần thiết vào bình đã tiệt trùng.
  
  
• Dùng muỗng chuẩn của nhà sản xuất để đong bột sữa, không nén và không thêm nhiều hơn khuyến cáo.
  
  
• Không pha đặc hoặc pha loãng hơn hướng dẫn.

Bước 4: Lắc đều và kiểm tra nhiệt độ

• Đậy nắp bình, lắc nhẹ cho sữa tan hoàn toàn.
  
  
• Nhỏ vài giọt sữa lên cổ tay để kiểm tra nhiệt độ. Cho trẻ uống khi sữa hơi ấm, khoảng 37 °C, không quá nóng.

Bước 5: Cho trẻ bú ngay hoặc bảo quản đúng cách

• Cho trẻ bú ngay sau khi pha.
  
  
• Nếu chưa dùng ngay, đậy kín và bảo quản sữa trong ngăn mát tủ lạnh (2-4 °C) và sử dụng trong vòng 24 giờ.
  
  
• Không để sữa ở nhiệt độ phòng quá 2 giờ và không làm nóng lại nhiều lần.

Bước 6: Xử lý phần sữa thừa và làm sạch dụng cụ

• Đổ bỏ phần sữa bú dở (vì đã tiếp xúc nước bọt, dễ nhiễm khuẩn).
  
  
• Rửa sạch và tiệt trùng bình sữa sau mỗi lần sử dụng.
  
  
• Pha sữa bằng nước 70 °C là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để kiểm soát nguy cơ nhiễm khuẩn.

THÔNG ĐIỆP

• Pha sữa đúng cách là biện pháp bảo vệ sức khỏe trẻ.
  
  
• Sai sót nhỏ như nhiệt độ nước hoặc lượng bột có thể gây hậu quả nghiêm trọng.
  
  
• Vệ sinh dụng cụ đúng cách quan trọng không kém pha đúng.
  
  
• Cập nhật kiến thức giúp cha mẹ tự tin chăm sóc trẻ.

Tài liệu tham khảo

1. Consumer Reports. Lead and arsenic levels in infant formula: safety concerns. 2025.

2. WHO. Infant and young child feeding: Model Chapter for textbooks. Geneva: WHO; 2021.

3. EFSA Panel on Dietetic Products. Powdered infant formula: hygiene and microbiological risk. EFSA Journal. 2022.

4. Grant K, et al. Evaluation of automatic bottle preparation devices and thermal safety. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2023.

5. CDC. Infant formula preparation and storage. 2023.

6. AAP. Infant Feeding and Nutrition. Pediatrics. 2024.

7. FDA. Letter to infant formula manufacturers regarding Cronobacter control. 2025.

TS. Bùi Thị Thúy - Khoa Khám tư vấn dinh dưỡng người lớn - Viện Dinh dưỡng.