Trên bàn ăn của nhiều gia đình, việc bỏ thừa đồ ăn sau mỗi bữa dường như đã trở thành thói quen. Một ít cơm, vài miếng thịt, thậm chí cả phần thức ăn chưa kịp đụng đũa – tất cả đều bị bỏ đi. Ít ai nghĩ rằng, những phần thức ăn tưởng nhỏ bé ấy vô hình chung tạo cho trẻ thói quen lãng phí và không trân trọng thực phẩm, , một điều chúng ta tưởng chừng nhỏ nhưng lại góp phần ảnh hưởng đến môi trường sinh thái.

Thói quen gia đình và tác động tới trẻ em

Cha mẹ chính là “tấm gương” và là hình mẫu cho trẻ, hành vi của cha mẹ chính là mô hình mà trẻ bắt chước khi trưởng thành. Khi cha mẹ thường xuyên mua dư, nấu thừa hoặc bỏ đi phần ăn không hết, trẻ có xu hướng có những thực hành tương tự, trẻ dần hình thành suy nghĩ rằng thực phẩm là thứ có thể thay thế và lãng phí dễ dàng.

Ngoài ra, một số gia đình thường chuẩn bị lượng thức ăn lớn hơn khả năng ăn của trẻ, dẫn đến tình trạng để thừa lại thức ăn hoặc ép trẻ ăn nhiều hơn nhu cầu, sẽ ảnh hưởng đến hành vi ăn uống của trẻ.

Bên cạnh đó, một lý do quan trọng cho việc trẻ bỏ thừa thức ăn là liên quan đến khẩu vị, sở thích; trẻ sẽ không ăn hoặc không ăn hết những thực phẩm mà trẻ không thích. Khi cha mẹ chuẩn bị bữa ăn cân đối, khẩu phần hợp lý và phù hợp sở thích của trẻ, trẻ sẽ học được cách sử dụng thực phẩm hiệu quả và biết trân quý từng phần thức ăn.

Ngoài ra, việc cho trẻ ăn quá nhiều bữa trong ngày, ăn vặt thường xuyên, ăn trước khi vào bữa chính sẽ làm cho trẻ không còn cảm giác đói và dẫn đến không tiêu thụ đủ chất dinh dưỡng cần thiết từ bữa chính.

Làm thế nào để hạn chế thức ăn thừa

Việc chuẩn bị khẩu phần cho trẻ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, bởi nhu cầu năng lượng và dinh dưỡng của mỗi trẻ thay đổi theo từng giai đoạn phát triển. Vì vậy, cha mẹ cần chủ động lập kế hoạch mua thực phẩm và xây dựng thực đơn hằng ngày để bữa ăn của trẻ vừa đủ lượng, đủ chất. Tháp dinh dưỡng hợp lý theo độ tuổi của Viện Dinh dưỡng có thể được sử dụng như một công cụ tham khảo hữu ích, đồng thời cha mẹ cũng nên cân nhắc sở thích và tình trạng dinh dưỡng hiện tại của con.

Ở nhóm trẻ 3-5 tuổi, nhu cầu dinh dưỡng mỗi ngày vẫn ở mức vừa phải, gồm khoảng 3,5 đơn vị thịt, cá, trứng và các loại hạt giàu đạm; 2 đơn vị rau; 2 đơn vị trái cây; 5-6 đơn vị ngũ cốc và khoảng 6 đơn vị nước. Đơn vị thực phẩm ở đây được quy đổi theo khẩu phần tiêu chuẩn: một đơn vị đạm tương đương khoảng ba miếng thịt lợn nạc (27g), một miếng cá rán (34g) hoặc một quả trứng gà, cung cấp xấp xỉ 7g protein. Đối với rau và trái cây, một đơn vị tương ứng 80g thực phẩm đã sơ chế, chẳng hạn năm miếng bí xanh luộc, một quả chuối tây đã bóc vỏ hoặc một múi bưởi. Đơn vị ngũ cốc quy đổi theo 20 g glucid, tương đương nửa bát cơm trắng, một miếng khoai lang luộc 66g hoặc ba củ khoai sọ 74g. Với nước, mỗi đơn vị bằng một cốc nước 200 ml.

Khi bước sang 6-11 tuổi, khẩu phần của trẻ tăng rõ rệt. Ở giai đoạn này, trẻ cần 4-6 đơn vị đạm, 2-3 đơn vị rau, 2-3 đơn vị trái cây, 8-13 đơn vị ngũ cốc và 6,5-7,5 đơn vị nước mỗi ngày. Đây là thời kỳ trẻ vận động nhiều hơn, nên nhu cầu năng lượng, đặc biệt từ ngũ cốc và chất đạm, tăng đáng kể so với lứa tuổi mầm non.

Đến 12-14 tuổi, nhu cầu tiếp tục tăng mạnh theo tốc độ phát triển của cơ thể. Mỗi ngày, trẻ cần 5-7 đơn vị thịt, cá, trứng; 3-4 đơn vị rau; 3 đơn vị trái cây; 12-16 đơn vị ngũ cốc và 8-10 đơn vị nước để bảo đảm năng lượng cho sự tăng trưởng chiều cao, phát triển cơ bắp và hoạt động thể lực nhiều hơn ở tuổi dậy thì.

Cha mẹ có thể dựa vào những khuyến nghị này để phân chia khẩu phần phù hợp trong từng bữa, tránh tình trạng ép con ăn quá nhiều hoặc để trẻ bỏ thừa. Khi trẻ hiểu được mình cần ăn bao nhiêu là vừa đủ, điều đó không chỉ giúp duy trì sức khỏe mà còn hình thành thói quen trân trọng thực phẩm ngay từ những bữa ăn hằng ngày.

Đối với trẻ lớn đang trong độ tuổi đi học, việc khuyến khích trẻ tự chia phần và lựa chọn món ăn phù hợp giúp nuôi dưỡng ý thức tự chủ và khả năng điều tiết. Ngược lại, nếu trẻ thường xuyên chứng kiến phần ăn bị bỏ thừa, các em dễ hình thành tâm lý chán ăn, lựa chọn khắt khe hoặc ngại ăn lại những món đã được dọn từ trước.

Dạy con trân trọng thực phẩm – bắt đầu từ hành động nhỏ

Gia đình là nơi trẻ quan sát và học hỏi đầu tiên. Vì vậy, giáo dục trẻ về việc sử dụng thực phẩm hợp lý và tiết kiệm có thể bắt đầu ngay từ những hành động nhỏ trong căn bếp gia đình.

1. Lên kế hoạch bữa ăn: Mua sắm lượng thực phẩm vừa đủ cho 2–3 ngày, tránh tích trữ quá nhiều đồ tươi dễ hỏng. Cha mẹ có thể cùng con lên danh sách món ăn để trẻ hiểu khái niệm “ăn đủ”.

2. Ăn hết khẩu phần mình lấy: Cha mẹ cho con tự chọn phần ăn phù hợp với lượng ăn của bản thân. Nếu không ăn hết, trẻ có thể để lại cho bữa sau thay vì bỏ đi.

3. Sáng tạo với đồ ăn thừa: Biến thực phẩm còn lại thành món mới - cơm nguội làm cơm chiên, rau củ nấu súp, trái cây chín làm sinh tố. Qua đó, trẻ học được cách tiết kiệm và tái sử dụng.

4. Kể câu chuyện về thực phẩm: Giúp con hiểu hành trình từ hạt giống đến bàn ăn, từ người nông dân đến người nấu bếp. Khi trẻ nhận biết được công sức phía sau để tạo nên thức ăn, trẻ sẽ tự nhiên biết trân trọng thực phẩm hơn.

5. Giáo dục qua hành vi của cha mẹ: Trẻ quan sát nhiều hơn nghe giảng. Cha mẹ chính là tấm gương cho con trẻ, khi cha mẹ mua sắm cân nhắc, không lãng phí thức ăn, chính là bài học hiệu quả nhất cho con.

Dạy trẻ biết trân trọng thực phẩm, ăn uống hợp lý từ khi còn nhỏ là nền tảng để thế hệ trẻ lớn lên với thói quen ăn uống hợp lý, tinh thần tiết kiệm và ý thức bảo vệ tài nguyên. Một bữa ăn được sử dụng trọn vẹn không chỉ giúp gia đình tiết kiệm, mà còn góp phần hình thành thói quen tốt cho trẻ, giúp trẻ biết trân trọng thực phẩm và có trách nhiệm với môi trường.

CN. Trần Nguyễn Quỳnh Loan - Trung tâm Giáo dục truyền thông dinh dưỡng - Viện Dinh dưỡng